De onzin van Wax on, wax off

The Karate Kid draait in de bioscopen en ik denk: als "wax on, wax off" werkt voor Daniel, dan werkt het vast ook voor mij! Dus stort ik me op Shotokan karate. Met mijn jeugdige extra kilo's blink ik vooral uit in zweten op een koude sportschoolvloer. Nadat ik een paar kilo ben afgevallen, ga ik via Chuck Norris naar taekwondo. Ook daar geen succes - zo flexibel als een bezemsteel. Dus probeer ik aikido, ervan overtuigd dat het me de ultieme controle zal geven. Helaas heb ik het geduld van een kind met een haperende iPad. Pas na wat omzwervingen in een plaatselijke jiu-jitsu-club durfde ik te denken dat ik enige greep had op zelfverdediging.

Tot de realiteit ingreep. Twee keer.

Eerst tijdens een seminar over shootfighting, waar een vaardige tegenstander me moeiteloos op de mat sloeg. Sindsdien weet ik precies hoe een schildpad zich op zijn rug voelt en hoe beperkt elke stijl wordt zodra de situatie verandert.

De tweede keer was op een Krav Maga seminar, gericht op zelfverdediging tegen meerdere aanvallers. Ook dat ging niet goed. Gefixeerd op de persoon voor me, merkte ik de persoon die achter me was weggeslopen niet op. Toen die me in een wurggreep nam, werd ik letterlijk geconfronteerd met mijn blinde vlek. Mijn zicht werd donker. Pas achteraf realiseerde ik me hoe weinig ik had getraind voor pure chaos. Geen structuur, geen volgorde, geen voorspelbaarheid.

Leiderschap is niet anders. Er zijn geen perfecte stijlen en al helemaal geen scripts voor chaos.

‍

De mythe van de perfecte stijl

In leiderschapskringen leeft nog steeds het idee dat er één stijl is die je moet beheersen om succesvol te zijn. Maar net zoals een hoge trap nutteloos is tegen een judoworp, werkt één leiderschapsstijl niet overal. Onderzoek bevestigt dit. In een metastudie concludeerden Antonakis en Day (2021) dat de effectiviteit van leiderschap altijd contextafhankelijk is. Wat werkt in een start-up kan mislukken in een ziekenhuis. En wat vorige maand werkte, kan volgende maand al achterhaald zijn.

Leiderschap vereist tegenwoordig dus minder trouw aan één doctrine en meer vermogen om te combineren, aan te passen en te verschuiven. Of, om de metafoor uit te breiden: het is niet langer een traditionele krijgskunst, maar een soort MMA waarbij veelzijdigheid de grootste troef is.

Maar je veelzijdigheid is nutteloos als je het grotere plaatje waarin je opereert niet kunt zien.

‍

Chaos is de nieuwe dojo

De leiders van vandaag voeren een soort eindeloze strijd met meerdere tegenstanders tegelijk: economische onzekerheid, technologische ontwrichting, mentale druk op het personeel, stijgende verwachtingen van klanten en dan zijn er nog de aandeelhouders. In deze complexiteit worden leiders voortdurend geconfronteerd met schijnbare tegenstrijdigheden: vertrouwen bieden en toch de controle houden, kosten besparen en toch investeren in mensen, snel reageren en toch strategisch denken. Op het eerste gezicht lijken deze keuzes elkaar uit te sluiten. Maar dat is precies wat een paradox definieert: twee schijnbaar tegenstrijdige waarheden die niet kunnen worden teruggebracht tot één juist antwoord, maar die wel naast elkaar kunnen bestaan als je bereid bent om te balanceren.

Dit zien we ook terug in de literatuur. Uhl-Bien en Arena (2021) stellen dat organisaties steeds minder voorspelbaar en lineair worden. In plaats van stabiele systemen zijn het complexe netwerken waar verandering en onzekerheid de norm zijn. Leiderschap in dergelijke contexten vereist volgens hen het creëren van wat zij "adaptieve ruimte" noemen - ruimte voor innovatie om te ontstaan zonder het bestaande systeem in te storten. Dat betekent niet kiezen tussen structuur of vrijheid, maar voortdurend zoeken naar de juiste mix, afhankelijk van timing, mensen en situatie.

Helder blijven in zo'n strategisch straatgevecht is de echte uitdaging - veel moeilijker dan de gecontroleerde focus op één tegenstander, netjes getimed op een vertrouwde tatami. Daarom is gebalanceerd leiderschap geen luxe, maar noodzaak.

‍

Balanced leadership

Er bestaan geen perfecte leiderschapsstijlen en al helemaal geen scripts voor chaos. Dus wat we niet nodig hebben zijn leiders die proberen punten te scoren met een paar trucjes of modellen. Daarvoor zijn de sociale, ecologische en economische behoeften gewoon te groot. Daarom benadrukken steeds meer leiderschapstheorieën één ding: de bestaansreden - en misschien zelfs de morele plicht - van moderne leiders is het creëren van toegevoegde waarde op lange termijn. Niet alleen voor hun organisatie, maar ook voor medewerkers, klanten en de maatschappij als geheel.

In recente kaders zoals verantwoordelijk en duurzaam leiderschap verschuift de focus van pure operationele efficiëntie naar welzijn op lange termijn. Dat vereist meer dan alleen visie. Het vereist het vermogen om op koers te blijven in een voortdurend veranderende context. Met andere woorden: het vereist gebalanceerd leiderschap.

Gebalanceerd leiderschap is het vermogen om flexibel te navigeren tussen ogenschijnlijk tegenstrijdige eisen, zonder terug te vallen op één vaste stijl of rigide methode. Het gaat uit van de erkenning dat leiderschap geen one-size-fits-all benadering is, maar een dynamische praktijk van het managen van paradoxen, aangepast aan de context.

Het is dus geen verrassing dat wij bij StreetwiZe deze aanpak omarmen. We zijn immers nog steeds familie van StreetSmart, dat straatkinderen wereldwijd ondersteunt via onze mobiele school. En iedereen die ooit een straathoekwerker in actie heeft gezien - in Bolivia, Bangladesh of Roemenië - weet dat leiderschap daar niet uit één enkel mal is gegoten.

Onze begeleiders ondersteunen de kinderen niet alleen in hun ontwikkeling, maar balanceren voortdurend tussen autonomie geven en richting geven, tussen vrijheid rond de mobiele school en trouw blijven aan een beproefd proces. Wat werkt in Managua kan botsen in Nairobi. En wat gisteren goed aansloeg in Bukavu kan morgen een averechtse uitwerking hebben in Boekarest.

Gebalanceerd leiderschap is er geen theorie - het is de dagelijkse praktijk. En opvallend: de vaardigheden die op straat nodig zijn, zijn dezelfde als die in de directiekamer.

Het begint met waardegedreven actie: weten waar je voor staat en handelen vanuit waarden die verder gaan dan kwartaaldoelstellingen. Leiderschap gaat niet alleen over prestaties - het gaat over het creëren van betekenis. Daarvoor is een duidelijk en gedeeld purpose nodig, een richting die mensen verbindt en motiveert, zelfs als het moeilijk wordt.

Om deze waarden na te leven, is contextbewustzijn cruciaal. Weten wat het moment vraagt, herkennen wanneer je moet bijsturen, aanvoelen wanneer je moet wachten. Wat gisteren werkte, is vandaag vaak achterhaald.

Dan komt het vermogen om met paradoxen om te gaan: leiders die een impact willen hebben, kunnen zich geen zwart-witdenken veroorloven. Ze moeten omgaan met spanningen tussen vrijheid en structuur, nabijheid en afstand, sturing en autonomie.

Dat werkt alleen met cognitieve flexibiliteit: het vermogen om meerdere perspectieven tegelijk vast te houden, scenario's te overwegen en te voorkomen dat je jezelf vastpint op één stijl of waarheid.

Dan is er zelfbewustzijn: het herkennen van je eigen overtuigingen, reflexen en blinde vlekken - en ze toe-eigenen.

Empathie is de lijm die alles bij elkaar houdt. Niet als een zacht extraatje, maar als een voorwaarde voor het opbouwen van vertrouwen, het begrijpen van emoties en het treffen van de juiste toon in betekenisvolle gesprekken.

En tot slot is er daadkracht. Niet alleen om zelf in actie te komen, maar ook om anderen te mobiliseren. Want leiderschap gaat niet over controle, maar over energie opwekken in je team en je omgeving. Dat is geen bonus, maar een basis voor duurzame resultaten.

‍

Cobra Kai had een punt

In de vechtsport is er één gouden regel: je leert niets als je alleen traint. Je hebt een tegenstander nodig om je scherp te houden, een coach om je op je blinde vlekken te wijzen en andere dojo's om je te realiseren dat jouw stijl niet altijd de juiste is. Je groeit alleen als je actief wordt uitgedaagd - fysiek en mentaal.

Leiderschap is niet anders. Het is geen solodiscipline maar een collectieve sport. De uitdagingen van vandaag zijn te complex, te gelaagd, te snel voor een enkele top-down visie om ze op te lossen. gebalanceerd leiderschap vraagt daarom niet alleen om zelfreflectie en wendbaarheid - het vraagt om het activeren van leiderschap in jezelf en anderen. Dat betekent ruimte maken voor initiatief, verantwoordelijkheid delen en anderen versterken in hun rol.

Omdat sterk leiderschap niet begint bij de sterkste persoon in de kamer, maar bij diegene die anderen sterker maakt. Daarom is het versterken van de talenten op straat de missie van StreetSmart, het versterken van de talenten in uw bedrijf de missie van StreetwiZe en het streven naar een wereld waarin elk talent kan bloeien de missie van de Mobile School Group.

Sluit je bij ons aan en help de balans van leiderschap te verschuiven.

En als je me nu wilt excuseren, ik voel opeens een onweerstaanbare drang om de kraanvogelhouding uit te proberen op een denkbeeldige tegenstander. Balans begint tenslotte bij jezelf.

‍

Aanbevolen lectuur
Voor wie dieper wil ingaan op de thema's contextueel en gebalanceerd leiderschap, volgen hier enkele relevante academische en praktische bronnen:

‍

‍