Het populaire adagium "stilstaan is achteruitgaan" is ons immers niet vreemd en we zijn hierin niet de enigen. De drang om te redden wat er te redden valt, is voor iedereen de reden om snel commerciële campagnes en nieuwe initiatieven te lanceren. Dat is echter niet altijd het beste idee. Juist omdat we soms niet stilstaan, gaan we achteruit. Kijk maar naar het programma Top Gear dat wordt gepresenteerd door mannen die, net als wij, niet volwassen willen worden.

Een van de producenten omschreef Top Gear als "het autoprogramma dat vooral niet-autoliefhebbers als kijkers heeft". In zijn oorspronkelijke vorm presenteerden de grofgebekte Jeremy Clarkson (bijnaam Jezza), de jeugdige Richard Hammond (de hamster) en de serieuze James May (Captain slow) deze serie. Met controversiële opmerkingen of kritieken als "deze auto is net herpes, leuk om mee te rijden maar minder leuk om mee te leven" en flitsende montages brachten de drie onverlaten hun doldwaze avonturen in beeld. Met meer dan 8 miljoen kijkers alleen al in het Verenigd Koninkrijk werd Top Gear het best bekeken BBC-programma ooit. De theme tune van Top Gear speelde jarenlang een centrale rol in mijn woonkamer. Helaas viel presentator Jeremy Clarkson uit de gratie na een stevige ruzie met een producer. Na zijn ontslag vertrokken ook Hammond en May, waardoor de BBC met de rechten van het format bleef zitten. In de hoop het succesverhaal voort te zetten, huurden ze een nieuw trio in om het programma zo snel mogelijk weer op te starten. Helaas had de eerste aflevering ongeveer de helft minder kijkers. Het cijfer halveerde nog eens na de tweede aflevering, tot onder de 1,9 miljoen in de seizoensfinale. Ironisch dat alleen al door het wisselen van presentator een programma over auto's bijna roemloos ten onder ging.

© Top Gear

Maar het is menselijk om snel in actie te willen komen in tijden van pech. Dit kan gedeeltelijk worden verklaard door "de illusie van controle". Dit betekent dat we overschatten hoeveel invloed we met ons gedrag op een situatie kunnen uitoefenen. Het is vaak verstandiger om onze reactiviteit een halt toe te roepen en meer aandacht te besteden aan het principe "kijk voordat je springt". Je kunt het ook "vooruitdenken" noemen. Dit is de kern van het modewoord proactiviteit. Het vereist dat we onze natuurlijke neiging om actie te ondernemen even onderdrukken en zo de tijd en ruimte creëren om vooruit te denken. Dit kan worden gedaan door een aantal mechanismen in te bouwen.

Een eerste mechanisme is 'nee' durven zeggen. Dit is echter niet zo gemakkelijk als het lijkt. Ons enthousiasme zorgt er vaak voor dat we tegen te veel "ja" zeggen. Toen Arnoud en ik in 2007 StreetwiZe lanceerden, verloren we veel focus door te vaak "ja" te zeggen. We hebben ze allemaal gebruikt: dat "ja" tegen weer een "interessante ontmoeting", een "ja" tegen die "unieke kans" of een "ja" tegen een "kans op meer exposure". Achteraf gezien hadden we vaker "nee" moeten zeggen tegen mensen of voorstellen. Dit geldt niet alleen voor ons. Stel jezelf of je organisatie de vraag "waar moeten we "nee" tegen zeggen?". Een goede toetssteen is de missie van de organisatie, dan krijgt het aandacht.

Als tweede mechanisme kunnen we beter de gewoonte aanleren om frustratie toe te laten, in plaats van frustratie te zien als iets waar we snel vanaf moeten. Het verhaal van Mobile School kan hier als inspiratie dienen. In plaats van een frustratie snel op te willen lossen, heeft Arnoud, alle lof voor hem, deze frustratie toegelaten en geanalyseerd. Het onderdrukken van de neiging om iets snel op te lossen heeft geleid tot een duurzamere aanpak in de vorm van de school die we nu in 30 landen gebruiken. 

Stil durven staan, een pauze nemen, is een derde mechanisme dat ons in staat stelt om helderder vooruit te denken. Ik verbaas me er altijd over hoeveel mensen hun lunch voor hun computerscherm eten. De keerzijde hiervan is niet alleen een slecht werkend toetsenbord. Gebrek aan pauze leidt tot overprikkeling en vermoeidheid. Geef je geest letterlijk rust, maak een wandeling of doe een dutje.

Tot slot kunnen we het beste het "wat als" mechanisme installeren. Weinig of geen mensen zijn in staat om proactief te werken in tijden van absolute crisis. Daarom doen we er goed aan om in tempore non suspecto een moment te nemen waarop we onszelf "wat als"-vragen stellen. Als individu kun je jezelf afvragen "wat als ik dit werk niet meer kan doen?". Als organisatie kun je de vraag stellen "wat als onze dienstverlening niet langer mogelijk is?". Om een zinvol antwoord op deze vragen te krijgen, moet je ze stellen voordat ze werkelijkheid worden.

En als je me nu wilt excuseren, ik neem even een pauze.

‍

Meer Streetfood om over na te denken?